در مراسم پاسداشت زبان فارسی و بزرگداشت حکیم ابوالقاسم فردوسی که امروز، سه‌شنبه ۲۵ اردیبهشت در کتابخانه ملی برگزار شد، غلامعلی حداد عادل، رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی، رودرا گائوراو شرست سفیر کبیر جمهوری هند در تهران، محمدجعفر یاحقی عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی حضور داشتند.
نخستین دورۀ «آیین پاسداشت زبان فارسی و بزرگداشت حکیم ابوالقاسم فردوسی» در سال ۱۳۹۷ به پیشنهاد فرهنگستان زبان و ادب فارسی برگزار شد و امسال پنجمین دورۀ آن برگزار می‌شود.
وزیر فرهنگ: انقلاب اسلامی به دو گانه اسلامیت و ایرانیت پایان داد
محمدمهدی اسماعیلی، وزیر فرهنگ در این آیین پاسداشت زبان فارسی و بزرگداشت حکیم ابوالقاسم فردوسی تقارن این دو بزرگداشت را با ایام دهه کرامت دلنشین دانست و گفت: امسال دو بزرگداشت فردوسی بزرگ و زبان فارسی مصادف شده با ایام دهه کرامت که این تقارنِ دلنشینی است.
وزیر فرهنگ ادامه داد: حضور حضرت علی بن موسی الرضا(ع) در ایران یک تحول علمی و در واقع یک تحول تمدنی را به دنبال داشته است. شاید از این منظر کمتر مورد توجه قرار گرفته باشد. آغاز قرن سوم که علی بن موسی الرضا(ع) و هجرت تاریخی از مدینه به مرو داشتند منشأ تحولات بزرگی شدند.
وی افزود: خلیفه آن روز یک خلیفه دانش دوستی بود. همین‌طور که شهید مطهری این قضاوت تاریخی را دارد این مسئله باعث شد با حضور امام رئوف فضای علمی و دانشی در منطقه خراسان بسیار غنی‌تر از گذشته بشود. مرکز علمی کشور بزرگ اسلامی آن دوره از بغداد به مرو و خراسان منتقل می‌شود و ما شاهد هستیم رفته رفته دانشمندان بسیاری از خراسان بزرگ در آسمان فرهنگ و دانش ایران فرهنگی بزرگ و تمدن اسلامی درخشش پیدا می‌کنند و قطعاً یک ریشه مهم آن این هجرت تاریخی است.
وزیر فرهنگ با اشاره به دوره بازگشت به فرهنگ و هویت ایرانی، خاطرنشان کرد: فردوسی بزرگ ما هم متعلق به همین دوره تاریخی است.
فردوسی حکیم است و به او تعظیم می‌کنیم
اسماعیلی با تأکید بر اینکه فردوسی تنها شاعر نیست بلکه به مقام حکیم بودنِ او تعظیم می‌کنیم، اضافه کرد: حکیم یک مرتبه والاتر و بالاتر نسبت به صرف بیان هنرمندانه در قالب شعر است. یک تفکر فلسفی و حِکمی پشت سرِ شاعران است. فردوسی نقطه اوج شکل‌گیری تفکری است که فضای تعامل دینی با هویت ایرانی را به صورت عملی در شاهنامه نشان می‌دهد. ما به فردوسی تعظیم می‌کنیم. او در قله حکمت ایرانی اسلامی قرار دارد. ما از این جهت به فردوسی مباهات می‌کنیم.
دو گانه‌ای را که انقلاب اسلامی از بین برد
وزیر فرهنگ با بیان این که نهضت انقلاب اسلامی دو گانه ایرانیت و اسلامیت را از بین برد، افزود: در ۲۰۰ سال اخیر جریانی بریده از سنت و فرهنگ ایرانی اسلامی تلاش کرد دو گانه‌ای را تحت عنوان ایرانیت و اسلامیت درست کند؛ گویی این دو با هم جمع‌شدنی نیستند. شما آثار برخی از روشنفکران نسل اول و نسل‌های بعدی را مرور کنید یک تفرقه و تمایز جدّی را قائل هستند می‌خواهند از این تاریخ مشعشع حضور اسلام عزیز در سرزمین ما یک پل بزنند و عبور کنند؛ اما بزرگانی مثل شهید مطهری که عالم به زمان بود با کتاب گرانقدر خدمات متقابل ایران و اسلام نشان داد که آن فکر نادرستی است.
وی در ادامه اضافه کرد: نهضت انقلاب اسلامی و امام راحل ما بر حل این دو گانه‌ها شکل گرفت. دو گانه جمع شدن دین و علم جدید به ما راه سومی را نشان داد. در دو گانه تجدد و سنت ما به دنبال حذف تجدد نبودیم. ما به دنبال عبور از سنت نبودیم جمع این دو در اندیشه انقلاب اسلامی پدید آمد. از جمله دو گانه‌هایی که انقلاب و امام برای ما حل کرد دو گانه ساختگی میان ایران و اسلامیت بود که تلاش می‌کردند فردوسی بزرگ را به عنوان نماینده هویت قبل از اسلام در مقابل تاریخ ۱۴۰۰ ساله این کشور قرار دهند و جمهوری اسلامی و انقلاب اسلامی و رهبران حکیم و فرزانه انقلاب این دو گانه را حذف کردند.
اگر اسلام و فرهنگ اسلامی نبود خبری از فردوسی و نظامی نبود
اسماعیلی با اشاره به اینکه اگر اسلام و فرهنگ اسلامی نبود ما خبری از فردوسی و نظامی نداشتیم، خاطرنشان کرد: ما به گذشته پرافتخار فرهنگی خودمان در دوره ایران شهری نگاه مثبت داریم شاید اشکالاتی مثل هر حوزه فرهنگی به آن دوران وجود داشته باشد اما هویت ایرانی ما هویتی متمایز و قابل افتخار است.
وزیر فرهنگ تأکید کرد: اگر اسلام و فرهنگ اسلامی نبود ما خبری از فردوسی و بزرگان حوزه ایرانی خودمان نداشتیم. گویی اینکه امروز نسبت به گذشته قبل از اسلام خودمان بسیار اطلاعات‌مان کم است. بخش مهمی از آن به ما منتقل نشده منشأ این فرهنگ در دین اسلام است که فضای فرهنگی را برای رشد و درخشش دانشمندان بزرگ فراهم کرد. امروز در جایگاهی هستیم که با پشت سر گذاشتن دوگانه‌هایی ساختگی و واراداتی یک الگوی سوم برای زیست سعادتمندانه انسان معاصر در اندیشه ما پدید آمده است حتماٌ مشکلاتی هم در این میان وجود دارد. چرا که هر حوزه فکری و تمدنی برای استمرار خودش باید موانع را به تدریج بردارد و ما امروز در این مسیر قرار داریم.
در دولت مردمی بنای ما اهدای ارتباطات فرهنگی است
اسماعیلی خاطرنشان کرد: ما به فردوسی بزرگ احترام می‌گذاریم و به آثار بزرگ ادبی خودمان می‌بالیم و تشکر می‌کنیم از برادر عزیز دانشمند فرزانه دکتر غلامعلی حدادل که در این مسیر پرچمداری می‌کنند. ما هم در کنار این بزرگوار هستیم. در دولت مردمی بنای ما اهدای ارتباطات فرهنگی است. من بیشترین سفرها را به کشورهای دوست و برادرمان در این منطقه داشتم. الان سفرای عزیزمان از این کشورها در این جمع حضور دارند. ما با ترکیه، آذربایجان، تاجیکستان، ترکمنستان، پاکستان، هندوستان و قزاقستان در یک وحدت جغرافیایی فرهنگی به سر می‌بریم.
هیچ تعارضی در جغرافیای فرهنگی وجود ندارد
وی با تأکید بر اینکه که هیچ تعارضی در جغرافیای فرهنگی ما و کشورهای دوست و همسایه وجود ندارد، گفت: همیشه با این نکته مواجه می‌شدیم که تعارض‌هایی بین کشور ما و برخی از کشورهای همسایه بر سرِ شخصیت‌هایی وجود دارد؛ مثلاً می‌گفتند مولوی برای ترکیه، افغانستان یا ایران است؟! مولوی متعلق به حوزه فرهنگی مشترک و قوی و غنی است. تعارضی از این جهت وجود ندارد. عمدتاً در یکصد سال اخیر این مرزهای سیاسی درست شده که مدیریت فرهنگی منطقه را به هم بریزد.
وزیر فرهنگ بیان کرد: ما به حکیم نظامی افتخار می‌کنیم؛ ایشان در کشور دوست و همسایه آذربایجان خفته‌اند؛ اما میراث بزرگ برای حوزه فرهنگی ما به ارمغان آورده‌اند. ما هیچ تعارضی را با هیچ بخشی از این جغرافیای فرهنگی احساس نمی‌کنیم.
انتقاد حدادعادل به برخی از تبلیغات رسانه‌ای برای استفاده از واژگان بیگانه
رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی نیز در بخشی از این آیین گفت: همچنان در تابلوها و سردرهای مغازه‌ها و مؤسسات خصوصاً در تبلیغات رسانه‌ای از کلمات بیگانه استفاده می‌شود که نسبت به این اتفاق گله‌مندیم.
غلامعلی حدادعادل همزمانی این رویداد را با نمایشگاه کتاب تهران مبارک دانست و تأکید کرد: همزمانی این روز با ایام برگزاری نمایشگاه بین‌المللی در ایران تأییدی بر اهمیت پاسداشت زبان فارسی و نشانه‌ای از قوت و گسترش این زبان ارزشمند است.
وی افزود: زبان فارسی رکن مهمی از هویت ملی ماست. تا زبان فارسی بوده ایران بوده و تا زبان فارسی خواهد بود ایران هم خواهد بود. این‌طور سرنوشت ایران و ایرانی بودن با زبان فارسی گره خورده است. زبان فارسی شناسنامه ملی ما مردم ایران است و در جهان بیش از هرچیز ایران را با ادبیات فاخر و گرانسنگ فارسی می‌شناسند. این زبان به برکت لطف سخن و معانی آن آفاق را درنوردیده و پیام مردم ایران را به سراسر جهان در طول تاریخ رسانده است و امروز نیز می‌رساند.
وظیفه ما پاسداری از آن کاخ بلندی است فردوسی پی افکند
حدادعادل تأکید کرد: در سال ۱۳۶۹ شورای عالی انقلاب فرهنگی، فرهنگستان زبان و ادب فارسی را تأسیس کرد و سومین بار فرهنگستان در طول ۹۰ سال گذشته احیاء شد و اکنون ۳۴ سال از عمر این فرهنگستان سوم می‌گذرد. وظیفه ما پاسداری از آن کاخ بلندی است فردوسی پی افکند. ما خود را میراث‌دار آن بنای باشکوهی می‌دانیم آن دهقان‌زاده فارسی با ۳۰ سال رنج آن را پی افکند و به ما سپرد. کاخی از باد و باران گزند نمی‌خورد.
۷۰ هزار معادل فارسی برای اصطلاحات بیگانه
وی سپس به وظایف فرهنگستان و ۷۰ هزار معادل فارسی برای اصطلاحات بیگانه اشاره کرد و افزود: ما در فرهنگستان وظایفی در قبال زبان و ادبیات فارسی برعهده داریم. یکی از مهمترین وظایف ما واژه‌گزینی است. بنده به رئوس فعالیت‌های فرهنگستان در گروه‌های مختلف اشاره‌ای می‌کنم. در واژه‌گزینی ما تاکنون با بیش از ۱۱۰ گروه تخصصی استادان دانشگاه‌ها و مترجمان علمی همکاری داشته‌ایم و قریب به ۷۰ هزار معادل فارسی برای اصطلاحات بیگانه در رشته‌های مختلف علوم تصویب کردیم.
کتابی درباره واژه گزینی به نمایشگاه کتاب رسید
حدادعادل تأکید کرد: همه ساله واژه‌های مصوب سال قبل فرهنگستان در یک کتاب فرهنگ مستقل منتشر می‌شود. امسال نوزدهمین فرهنگ واژه‌های مصوب در نمایشگاه کتاب عرضه کردیم. واژه‌های مصوب ما به ۱۰۰۰ واژه برسد ما یک فرهنگ تخصصی از مصوبات فرهنگستان برای آن رشته منتشر می‌کنیم.
وی افزود: این فرهنگ‌های تخصصی را ۱۰۰۰ واژه می‌نامند. تاکنون ۳۵ هزار واژه مختلف برای رشته‌های گوناگون منتشر کردیم. علاوه بر این ما در گروه واژه گزینی یک پژوهشکده واژه‌گزینی هم داریم که یکی از کارهای آن تربیت کارشناسان ارشد در دوره واژه‌گزینی است. تاکنون ۸ دوره دانشجوی ارشد که این‌ها متخصص واژه‌گزینی می‌شوند و از همکاری بعضی از آنها در فرهنگستان هم‌اکنون بهره‌مند هستیم. پایان‌نامه‌های آنها هم سرمایه‌ای برای این کار واژه گزینی است.
ایران و آسیا یکی از کشورهای فعال در دست‌یابی به زبان بومی علمی است
وی با اشاره به موفقیت درباره واژه‌گزینی در ایران، خاطرنشان کرد: ما موفق شده‌ایم که واژه‌گزینی را در ایران به صورت یک علم درآوریم و یک بن‌مایه آموزشی از این علم استخراج و اجرا کنیم. با مؤسسات جهانی واژه‌گزینی همکاری نزدیک داریم. ایران و آسیا یکی از کشورهای فعال در دست‌یابی به زبان بومی علمی است. و از این جهت مورد تأیید مراجع جهانی است. کار دیگری که در فرهنگستان سال‌هاست آغاز کرده‌ایم زیرنظر علی اکبر صادقی عضو پیوسته فرهنگستان تألیف فرهنگ جامع زبان فارسی است. چند ده نفر متخصص فرهنگ‌نویسی در این گروه فعال‌اند و فرهنگی منطبق با آخرین پیشرفت‌های تخصصی فرهنگ‌نویسی در جهان در ۳۵ مجلد مفصل در دست تألیف است. سه جلد آن تاکنون منتشر شده و امیدوارم سال آینده جلد چهارم در نمایشگاه کتاب عرضه شود.
مهمترین دانشنامه زبان و ادب فارسی، یک دانشنامه ۱۲ جلدی است
حداد عادل در خصوص عرضه جلد ششم دانشنامه شبه قاره، گفت: یکی دیگر از کارهای ما در فرهنگستان زبان و ادب فارسی، تألیف انواع دانشنامه‌هاست. مهمترین دانشنامه‌ای که درباره زبان و ادب فارسی تاکنون منتشر شده، دانشنامه دوازده جلدی است که در گروه پژوهش‌های ادبی زیرنظر شادوران اسماعیل سعادت تألیف شد و امروز این گروه این پژوهش‌ها را ادامه می‌دهد. علاوه بر این در گروه زبان و ادب فارسی در شبه قاره هند ما دانشنامه شبه قاره را در دست تألیف داریم که جلد ششم آن در نمایشگاه کتاب امسال عرضه شده است.
دو دانشنامه دیگر در دستور کار
وی در ادامه اضافه کرد: درنظر داریم دانشنامه زبان و ادب فارسی در آسیای صغیر و آناتولی را هم در آینده منتشر کنیم و مقدمات این کار فراهم شده است. در فرهنگستان به تناسب مسائل زبان فارسی و جهات و جوانب این زبان و ادبیات این زبان، گروه‌های متعددی داریم. گروه زبان رایانه، ادبیات معاصر، دستور زبان و دستور خط فارسی، ادبیات تطبینی، زبان‌ها و گویش‌های ایرانی، آموزش و زبان ادبیات فارسی، ادبیات انقلاب اسلامی و همچنین انتشارات فرهنگستان که تاکنون بیش از ۲۵۰ کتاب منتشر کرده و ما ناشر ۸ مجله علمی پژوهشی در حوزه زبان و ادب فارسی هستیم که امروز در همین مراسم از آن رونمایی خواهد شد.
تعامل با دستگاه‌ها و سازمان‌ها برای پاسداری از زبان فارسی
رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی خاطرنشان کرد: کتابخانه فرهنگستان زبان و ادب فارسی، غنی‌ترین کتابخانه تخصصی زبان و زبان‌شناسی و ادبیات فارسی در کشور است. و ما با مؤسسات گوناگونی همکاری داریم که به نام بعضی از آنها اشاره دارم. با وزارت آموزش و پرورش ارتباط نزدیک داریم چه در برنامه‌ریزی کتاب‌های فارسی و چه در تألیف آنها و چه در بازآموزی معلمان و همکاری با دانشگاه تربیت معلم یعنی همان دانشگاه فرهنگیان. با کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان برای انتقال ادب فارسی به نسل جوان همکاری می‌کنیم. در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی فرهنگستان عضو اصلی و مؤثر شورای پاسداشت زبان و ادب فارسی است و با صداوسیما همکاری داریم مخصوصاً در باب واژه‌گزینی.
وی در ادامه اضافه کرد: بنیاد سعدی که شاخه‌ای است برآمده از درخت کهن زبان فارسی و فرهنگستان و برای خود مؤسسه معتبری شده یکی از همکاران مستمر ماست؛وظیفه بنیاد سعدی آموزش زبان فارسی و گسترش این زبان در جهان است. با وزارت میراث فرهنگی، پژوهشگاه علوم انسانی، وزارت علوم، اسختمان استعدادهای درخشان، ارتباط مستمر داریم. با انجمن ویراستاران و بسیاری از سازمان‌های مردم نهاد در حوزه زبان فارسی همکاری می‌کنیم. باب این همکاری وسیعی را در یک سال اخیر با دانشگاه‌ها گشوده‌ایم و در هر دانشگاه و دانشکده ادبیات یا در گروه زبان و ادب فارسی یک دفتر ارتباط با فرهنگستان تأسیس کرده‌ایم. گروه‌های ادبیات فارسی دانشگاهی سراسر کشور نماینده‌ای به فرهنگستان معرفی کرده‌اند.
انتقاد از تبلیغات رسانه‌ای با واژگان بیگانه
حداد عادل افزود: در کنار این فعالیت‌ها که نویدبخش گسترش و تقویت و پاسداری از زبان فارسی است ناچارم و موظفم به بعضی از تهدیدها و دشواری‌هایی که بر سر راه زبان فارسی است اشاره کنم. یک تهدیدی که زبان فارسی و خط فارسی را در کشور ما تهدید می‌کند و اختصاص به کشور ما هم ندارد تهدید ناشی از جهانی شدن و جهانی کردن است. به هر حال چنین پدیده‌ای با این وسایل ارتباطی و سپهر رایانه‌ای که حاکم شده همه فرهنگ‌ها را تحت تأثیر قرار داده و زبان و خط فارسی از این اتفاق درنمانده است. البته بر این تهدید جهانی کم‌کاری و ترک فعل مسئولان داخلی هم افزوده است.
حداد عادل: زبان فارسی امروز توانایی ترجمه انواع متون در رشته‌های مختلف علوم انسانی و فنی و مهندسی و گروه پایه را پیدا کرده است
وی خاطرنشان کرد: ما امروز شاهد افول کلمات خارجی و خط بیگانه بر جاهایی هستیم مطابق قانون ممنوع بوده و اجرای ناقص قانون مأموریت استفاده از کلمات بیگانه یک مشکل مهمی امروز در زبان فارسی در کشور ما ایجاد کرده همچنان که در تابلوها و سردردهای مغازه‌ها و مؤسسات و نام تولیدی‌ها کلمات بیگانه با خط بیگانه حتی برخی از جاها بدون خط فارسی در سرزمین فردوسی (ایران) می‌بینید هم خودمان را موظف به مقابله با این کج‌راهی می‌بینیم و هم خودمان را مسئول به مطالبه از دستگاه‌های دیگر مسئول می‌دانیم. همه مسئولیت بر عهده فرهنگستان زبان و ادب فارسی نیست. وظیفه ما در قانون معین شده و این وظیفه علمی است اما وظایف اجرایی برعهده دستگاه‌های دیگر است که ما باید گله‌مند باشیم.
رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی ادامه داد: در صداوسیما با آنکه در سه چهار سال اخیر حساسیت قابل ستایشی نسبت به استفاده از واژه‌های بیگانه در سخنرانی‌ها و بیانات مسئولین دیده می‌شود و مایه تشکر است. همچنان دیده می‌شود در تبلیغات کالاها متأسفانه کلمات و اصطلاحات و الفاظ خارجی استفاده می‌شد و این خلاف قانون است. انتظار داریم صداوسیما پاسداری بیشتری از زبان و ادبیات فارسی کند.
دغدغه و انتظارات رهبر انقلاب از پاسداری زبان فارسی
وی با اشاره به دغدغه‌های رهبر انقلاب برای پاسداری از زبان و ادب فارسی، اضافه کرد: رهبر معظم انقلاب اسلامی دائماً بر پاسداری از زبان فارسی تأکید و نسبت به این مقوله، دغدغه دارند. ما امروز شاهد جلوه و جلال و رونق یافتن و وسیع شدن زبان فارسی هستیم.
ترجمه‌هایی که امروز بلیغ‌تر «فارسی» می‌شود
حداد عادل به ترجمه‌های جدید و به روز شده که بلیغ‌تر و دقیق‌تر از گذشته‌اند اشاره کرد و گفت: زبان فارسی امروز توانایی ترجمه انواع متون در رشته‌های مختلف علوم انسانی و فنی و مهندسی و گروه پایه را پیدا کرده است. کسانی که در دانشگاه‌ها سرنوشت و وضع این زبان را در دهه‌های گذشته رصد کردند امروز تصدیق می‌کنند کتاب‌هایی که امروز از زبان‌های بیگانه به دست مترجمان توانا به زبان فارسی برمی‌گردد چه اندازه بلیغ‌تر و دقیق‌تر از ترجمه‌های گذشته است. این‌ها نشانه آن است زبان فارسی در کلیت خود به سمت رشد و ترقی حرکت می‌کند.
وی افزود: شعر فارسی با آن پشتوانه و کوله‌بار تاریخی خود در حال تحول و تکامل است. فرهنگستان زبان و ادب فارسی که از نخستین سال تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی، برگزاری جشن ملی فارسی را در ۲۵ اردیبهشت برعهده گرفته بعد از وقفه دو ساله، از سال گذشته که دوباره مجلسی مفصل ترتیب دهد امسال افتخار تازه‌ای کرده و آن این است که ما این روز را مبدل به یک فرصتی برای برگزاری همایش‌ها و جلسات علمی متعددی در فرهنگستان کرده‌ایم مراسم بزرگداشت زبان فارسی و پاسداشت فردوسی را به یک جلسه رسمی ماننداین جلسه محدود نکردیم.
نظر شما